επινεφρίδια

Ενδοκρινείς αδένες των σπονδυλωτών. Ο άνθρωπος και τα άλλα θηλαστικά φέρουν δύο ε., από ένα, σαν κάλυμμα, στον πάνω πόλο κάθε νεφρού. Πρόκειται για αδένες σχετικά μικρούς σε όγκο, που το συνολικό τους βάρος κυμαίνεται στον άνθρωπο από 8 έως 10 γρ. Κάθε ε. αποτελείται από δύο μέρη: τον μυελό στο εσωτερικό, που έχει καστανοκόκκινο χρώμα, και εξωτερικά τον φλοιό, που είναι κιτρινωπός. Μυελός και φλοιός διαφέρουν μεταξύ τους τόσο από λειτουργική άποψη όσο και από ιστολογική. Στα κατώτερα σπονδυλωτά, όπου ο φλοιός και ο μυελός αποτελούν ξεχωριστούς αδένες, απαντώνται περισσότερα από δύο ε. Ο μυελός μπορεί να θεωρηθεί γάγγλιο του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, του οποίου τα κύτταρα από νευρικά μεταβλήθηκαν σε εκκριτικά. Η λειτουργία του ελέγχεται από το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και προκαλείται από νευρικά ερεθίσματα που φτάνουν σε αυτόν με το ενδιάμεσο του σπλαχνικού νεύρου. Οι ορμόνες του, αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη, δεν είναι απαραίτητες για τη ζωή. Εκκρίνονται σε μεγάλες ποσότητες, σε καταστάσεις φόβου ή οργής, και βοηθούν τον οργανισμό να προπαρασκευαστεί για να αντιμετωπίσει κάποια κατάσταση ανάγκης. Με τη δράση της αδρεναλίνης ενεργοποιείται το νευρικό σύστημα, η καρδιά χτυπάει γρηγορότερα, η πίεση ανεβαίνει, το γλυκογόνο στους μυς και στο συκώτι αποδομείται και η γλυκόζη που ήταν αποθηκευμένη σε αυτό διοχετεύεται στο αίμα για να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο, όπως και τα λιπαρά οξέα που ήταν αποθηκευμένα ως λίπη στον λιπώδη ιστό. Παράλληλα, τα αρτηρίδια του πεπτικού συστήματος συσπώνται, ώστε να τροφοδοτηθούν καλύτερα με οξυγόνο και καύσιμα οι μύες και τα σημαντικότερα για την περίπτωση όργανα (καρδιά, εγκέφαλος κλπ.). Επιπλέον, διαστέλλεται η κόρη, ανορθώνονται οι τρίχες κλπ. Οι ορμόνες του φλοιού των ε. συγκαταλέγονται σε αυτές που είναι απαραίτητες για τη ζωή, σε αντίθεση με τις ορμόνες του μυελού. Ο φλοιός των ε. αποτελείται από κύτταρα πλούσια σε λιπίδια, που διατάσσονται σε τρεις στιβάδες. Εξωτερικά προς εσωτερικά, οι στιβάδες αυτές ονομάζονται σπειροειδής, στηλιδωτή και δικτυωτή ζώνη. Στον φλοιό των ε. παράγονται επίσης στεροειδείς ορμόνες απαραίτητες για τη ζωή. Οι ορμόνες αυτές χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: γλυκοκορτικοειδή, αλατοκορτικοειδή και ανδρογόνα. Η παραγωγή των ορμονών του φλοιού των ε. οφείλεται στην επινεφριδιοφλοιοτρόπο ορμόνη (ACTH) του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης. Παθολογικές καταστάσεις εμφανίζονται στα ε. σε περιπτώσεις υπολειτουργίας ή υπερλειτουργίας της φλοιώδους μοίρας ή της μυελώδους μοίρας τους. Κατά την οξεία ανεπάρκεια, ο ασθενής παρουσιάζει ανορεξία, εμετούς, διάρροια, βαριά μυϊκή αδυναμία, σπασμούς, υποθερμία, ανεπάρκεια του μυοκαρδίου και καταλήγει σε θάνατο. Τα ίδια συμπτώματα παρουσιάζονται και σε πειραματόζωα που τους αφαιρείται η φλοιώδης μοίρα. Οξεία ανεπάρκεια του φλοιού μπορεί να παρουσιαστεί σε σηψαιμίες, ύστερα από χειρουργικές επεμβάσεις, σε βαριά εγκαύματα, σε αιμορραγικά νοσήματα και σε παροξυσμικά επεισόδια της νόσου του Άντισον (χρόνια ανεπάρκεια του φλοιού), η οποία προκαλείται από αμφοτερόπλευρη φυματίωση των ε. και σπανιότερα από ατροφικές βλάβες των οργάνων αυτών. Πρόκειται για σπάνια αρρώστια που απαντάται στους μεσήλικες. Χαρακτηρίζεται από έντονη μυϊκή αδυναμία, υπερχρωμία των βλεννογόνων και του δέρματος, γαστρεντερικές διαταραχές, πτώση της αρτηριακής πίεσης και του βασικού μεταβολισμού, υπογλυκαιμία και μειωμένη αντίσταση στις λοιμώξεις. Η υπερλειτουργία του φλοιού οφείλεται συνήθως σε υπερπλασία ή σε όγκους και έχει αποτέλεσμα διάφορες κλινικές εικόνες, ανάλογα με το ποια ορμόνη υπερπαράγεται. Στο σύνδρομο Κάσινγκ, που οφείλεται σε υπερβολική έκκριση γλυκοκορτικοειδών, ο ασθενής εμφανίζει υπεργλυκαιμία, παχυσαρκία, πανσεληνοειδές προσωπείο, οστεοπόρωση κ.ά. Στο επινεφρίδιο-γεννητικό σύνδρομο, που οφείλεται σε υπερβολική παραγωγή ανδρογόνων, εμφανίζεται πρόωρη ήβη σε νεαρά αρσενικά άτομα και αρρενοποίηση σε θηλυκά άτομα, τα οποία τότε παρουσιάζουν ηράκλεια όψη, αντρική φωνή, παχυσαρκία, υπερτρίχωση, αρτηριακή υπέρταση. Η υπερλειτουργία της μυελώδους μοίρας προκαλείται από όγκους, τα φαιοχρωμοκυτώματα, και εκδηλώνεται με υπερτασικές κρίσεις. Γενικά, η θεραπευτική αγωγή των παθήσεων αυτών βασίζεται στη χορήγηση ορμονών ή σε κατάλληλες χειρουργικές επεμβάσεις. Ο μυελός, το εσωτερικό μέρος από το αριστερό επινεφρίδιο. Ο φλοιός, το εξωτερικό μέρος από το αριστερό επινεφρίδιο.